Monday, April 6, 2009

Radio patsa Smartphone(Radio to Smartphone)

By Philip Thanglienmang,
DANICS,
B.E(Civil Engg Ist class), M.A(Linguistics)

Ei leitung mihingte’n tulaia sil zahthei, zâhthei, muthei, ettheite leh khawlsiem silte pen ahi mawng dingin i ngaituo u’a, koite na ngaituo ahia, koite’n lungsim tampi seng a, a na mukhiet leh puohkhiet uh ahiei? , chi pen i tuot vatêhta sih uhhi. Tâitheina, lêntheina mesinte a na op masang in i pu i pate un, kammal a zah chiengun, leitung tawpna chi kammal na suo leng uhhi. Leitung tawpna kichi pen hei sung a na hi diei chi pen koima’n a genchienthei nawnta sih hi. Bangzieh e? i chi leh, khantouna leh khanletna toh kizuiin, mun chin leh gam chinteng ah mihingte, a ut ut un, a tungtheita uhhi. Thuthang saite leh limlahte patsa in TV leh cinema ki-etthei ziehin leitung pumpi(khovel) a silpiengte, siltungte i kâ nêu sungah i enthei zieu ta uhhi. Tu hun chiengin leitung pen khotanêu(hamlet) bangin a kingaisuttheita hi. Manghâm in global village a kichi a, ei hâm in, leitung khotanêu chithei ahi. Bangzieh a? leitung khotanêu kichithei ahiei ? chi thute enton vai. Tam thu leh la toh kisai a i gelkhawm dingteng pat ma-in, khovel, limlahna ah kipan lei kichien pen dingin ka um hi. Kum 1824-28 kikâl sungin Nicephore Niépce in tulai a, limlâhna(photography) hing kipatna; heliography a na bawlkhie hi. Amasapen in, ama’n suongphêng tungah gamlim a na tussah hi. Tuazaw in, sumsan tungah lim a na kilangsah hi. Sumsan sanga hoizaw chiin siakâng tungah lim a na kilangsah hi. Tua hunlai a limlahna a na siemkhiette pen hun sawtpipi ni ni ni thum nisa in a na kikhawsah ngai hi. James Clerk Maxwell, Scot mipilpa’ n Michael Faraday na mukhiet electromagnetism tungthu thûhtahin a na suikhie a, kum 1873 kum ‘Treatise on Electricity and Magnetism’ lâibu a na suo hi. Michael Faraday ngaisutnate(ideas) bulphu in, ama’n kum 1855 kum in lâigiel khat na suo hi. Tuami a laigiel sungah, electric(khawlmei) leh magnetic hute(effects) taitheina huikhuo(medium) limguong(model) khat a hilchien hi. Kum1888 kum in, German mipil Heinrich Hertz radio hute(radio waves) a na mukhie hi.Hertz in radio hute a na mukhiet a kuon in, Italian mipil Guglielmo Marconi pen tuami radio hute suichienna lam ah a na lunglut mama hi. Ama’n a na ngaisut pen bangchi leh, gamlapi a om mite khat leh khat kihoutuona in a kizangthei diei? chiin a lungsim a sinsim na huolhuol hi. Radio hute toh kisai in, bagnchi leh, mun gamla tandong radio hute zangin huikhuo ah kihoumatna a piengthei diei? chiin, etkhietnate tampi vei a na bawl zaw in, kum 1897 kum in Guglielmo Marconi in wireless telegraphy a na bawlkhie a, tua na kuon in, ngâithei radio na khanglien in, Europe leh America gam ah, thuthang zâhsahna, thu poimawte phuonna a na kizang let hi. 1872-1877 Stroboscopic disc toh limte a banban in na ki-enthei pan hi.1884 George Eastman photographic film na siemkhie hi. 1877 kum in, Thomas Edison in siakâng phêng kiviel(tinfoil cylinder phonograph) tungah mihing aw( ‘Mary had a little lamb’) na khum masapen hi.1885 Chichester Bell leh Charles Tainter in phonograph zat nina a siemdoh gel hi. Tuami mesin pen Graphophone na kichi hi. Khuoikhep tungah a lam a kigit hi. 1887 kum in phonograph zat thumna Emile Berliner in na siemdoh hi. Tuami mesin min ‘Gramophone’ na kichi hi. 1887 Thomas Alva Edison in motion picture camera patent na nga hi.1888 Thomas Alva Edison in khuoilumei lum tungah lim na khumlut sawm hi. . 1894 Guglielmo Marconi in kum 20 a chin kum in radio tangthu na siem hi. Ama’n a tenna khuo Bologna, Italy ah radio masapen a na siemdoh hi. 1895 France gam ah, limpia(Motion pictures) mipite’n na ki-ensah masapen hi. 1897 Ferdinand Braun in TV kapna kizang; Cathode Ray Tube na bawldoh hi. 1907 TV limlahna in Cathode Ray Tube na kizang panta hi.1923 TV kapna picture tube; Iconoscope na kisiemdoh hi. 1927 Al Jolson telna limpia hamthei masapen ‘The Jazz Singer’ na kibawl hi. 1927 Mipil John Logie Baird (August 13, 1888 – June 14, 1946) kichipa pen khovel a, TV na siemdohpa leh na podohpa ahia, ama’n color TV kilangthei masapen zong a na siemdoh hi. Kum 1927, Baird in London patsa’n Glasgow mêl 438(750km) gamla in TV limlahna na bawldoh hi. Glasgow Central Hotel Glasgow ah TV na tungin, na ki-enthei hi.1928 kum in John Baird in limpiate leh a aw kikhumtheina mesin a na siem hi. 1929 Vladimir Zworykin(USA) leh Manfred von Ardenne(Germany) in cathode ray tube a na siemtou uh a, electronic telivision ah a na zang uhhi.Thuras loudspeaker 1933, from AT&T Archives1930 Bing Crosby in radio tungpan in ‘I Surrender Dear’ kichi la khat na sa hi. 1930 bul lam in, TV limlahna etkhietna tampi na kibawl hi. 1936 London khopi ah Television lahna masapen na om hi.1938 Color TV lahna George Valensi in na pokhe masa hi.1945 America(USA) gam ah TV 7000 sanga tawmzaw a na om pan a, station 9 maimai na om hi. New York ah 3, LA leh Chicago ah 2 tuoh, Philadelphia leh Schenectady, N.Y ah khat tuoh na om hi. Scott phonautograph Mary had a little lamb on engraver 1888from before Edison Edison tinfoil cylinder from Gramophone Berliner recordingon lateral groove Kum 1970-80 tandongin ta bang kammal pen na kiza ngai na lai hi. bawm bang a lien Radio na kingai zel hi. Leitung khanlet dungzuiin, radio pen a’ng neu deudeu a, 1990 tan in transistor radio neute ngen a na kizangta hi.India gam sungah 1996 kum tuom in Mobile handset golte a’ng khanglien mama hi.Tua hun laiin, Delhi, Bombay, Calcutta leh khopid dangdang a têng, mi hausate beh in, a na nei zou giap na lai uhhi. Delhi Government ka zop kum 1997 kum in Sub-divisional Magistrate(SDM), Chanakyapuri sub-division, New Delhi District mun ah ka na tou hi.
Tami New Delhi district pen India gam sunga milien milalte tênna mun leh gam ahi. India sunga Member of Parliamentteng tênna ban ah India gam uh milien milalte opna mun ahihi. Delhi. Kumpi in kou SDM zousie Airtel Handset Mobile khat chiet ei na pie uhhi. Tua hun laiin, India gam sungah mihausa tahtahte loungal in mobile handset a na tawizou sih uhhi. Tua ban ah, mobile handset mawngmawng a tawm in a na tawm na lai hi. Kum 1997 kum vel in, India gam sunga mobilete simta lei pen 10,000 zong pha lou ding hi. Mi hausate vanzah maimai danin a na kituot kawi hi. Tuachiin kei pen hing eimite lah a, mobile handset zang masapen khat ka suoh hi. Tuachia hun a’ng peitou zel toh kizuiin, mobile handsette a’ng pung sêmsêm a, minautangte zahthei leh tawithei dingin a’ng kisiemta hi. Mobile handsette zong a’ng neu deudeu u’a, a’ng mel lawm deudeu u’a, tu hun chiengin, a neu a lien in, ngahnu tangvalte’n Fashion bangin a’ng kitawi chiet dêmdûmta vanuh hi. Leitung kikhêl kin mama na sa sih uh amah? Kei mu danin vang leisiet tunga mihingte electronic vanzahte pen ani ni’a kikhêl danin ka mu hi. Ngaituo vawi uh tah, kum 1850 kum dongin ei mihingte zahthei vanzah bil a ngaithei mawngmawng bangma na kisiemdoh nai lou hi. Tuni’n eite’n i ette uh, i zahte uh, i mute uh, i tawite uh, pen bangchi banga na kingaituo ahia, bangchi banga mipilte’n na ngaisut u’a, na puohkhiet uh ahiei? chi pen tuotkhah dingin zong i gelta sih uhhi. Mobile phone tawizouloute pen a changkangloute china a suohta mawh hi. Tam zong eimite kisietna vanzah lienpi khat a hing pangthei ahimanin, pilvangtah a, zah leh man dingin hoi ka sa hi.Mobile phone guoh genda ta vai, tuni’n bil a ngaithei, zahthei, mit a etthei mobile TV, mun leh muolte etkhiettheina phone lah hi kuom, computer-laptop lah hi zieu!, eima mimal thu leh late, laibu leh lai poimawte gawlna sâlpi(big barn/storehouse) in a kimangthei zieuta hi!. Tuachiin, i pu i pate’n tângmi pil leh phuithei mite a na gengen uh; Pu Galngam in sa chin a na hênlutna theipêng; Galngam theipêng i chi pen uh, tuni’n leitung khantouna toh kizuiin, ei lah ah, electronic silsiemte khanletna toh kizuiin, Galngam theipêng pen Pendrive lim leh mêl in i lah u’ah, melmuthei in a’ng omta hi.Tami Pendrive sungah tanglaia Pu Galngam in gamsate a zaza a, a na thunlut ma bangin tuni’n eite’n thu leh la I neite uh, laibu tampi, laigiel tampite inn dim zên ding khop pen tam Pendrive neu lingleng nou thûl sungah baitahin I guonglut zieu thei lien uhhi. Tuni’n Pu Galngam in tam bang sil omthei ahilam thei leh pen kipah sêngin nuinuita ve’n maw law!.Mihingte pen mobile phone lim leh mel lawm in a kilungkimthei ta sih a, a thatha lam kidei ahimanin, tuni’n electronic mipilte’n mobile phone mawhna(tam) mai dei khopta lou uh, ahi chiengun, a silsiem uh, min tha dingin, Smartphone a’ng chi touta uhhi.Smartphone ban ah bang a’ng om tou kia diei? chi pen i ngaisutthei ding uoi?

No comments: